top of page

გიგი თევზაძე. COVID-19-ის პრეისტორიული [ჰაპლოჯგუფური] გეოგრაფია

Updated: Apr 2, 2020


დიდი მსჯელობებია COVID-19-ის გავრცელება-არგავრცელების შესახებ. არის ვერსია, რომ სამხრეთ ნახევარსფეროში იმიტომაა ცოტა შემთხვევა, რომ ვირუსებზე, როგორც წესი, სიცხე მოქმედებს.


ასევე, არის ვერსია, რომ სუსურუკუში და კიდევ რამდენიმე ქვეყანაში ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო სავალდებულო აცრა მოქმედებს, როგორც დამცავი და შემარბილებელი, ამიტომაა, რომ 40წელს გადაცილებულებს ყოფილი სუსურუკუს ქვეყნებიდან ვირუსი ვერ ერევა. თუმცა, ამ ვერსიის რეალურობა - აცრა 20-30 და მეტ წელს მოქმედებდეს, საეჭვოა, და ა.შ.


არის ასევე ვერსია, რომ რამდენიმე წამლის კომბინაცია, მათ შორის მალარია/ციების საწინააღმდეგო წამლის - სრულიად კურნავს ვირუსისგან.


ვფიქრობ, რომ ყველა ზემოდ ჩამოთვლილი გზა მუშაობს, გამონაკლისებით, მაგრამ მუშაობს. არა მგონია, რომ ვირუსის ნაკლებად/მეტად გავრცელებას და სირთულე/სიიოლეს ყველგან ერთი მიზეზი ჰქონდეს. დღეს კიდევ ერთი „არგავრცელების ვერსია“ მინდა შემოგთავაზოთ, იმ მონაცემებზე დაყრდნობით, რაც საყოველთოდ ხელისაწვდომია.


ვირუსის გავრცელების რუკა დღევანდელ აღმოსავლეთ ნახევარსფროში ასეთია:



დასავლეთ ნახევარსფეროში ასეთი სურათია:





ევრაზიიდან დასავლეთ ნახევარსფეროში გავრცელება შეიძლება კონტაქტების ნაკლებობა-მეტობას დავაბრალოთ და ასევე, ამით ავხსნათ აშშ აღმოსავლეთ სანაპიროზე ვირუსის შემთხვევების დიდი რაოდენობა. ამ არგუმენტითვე იხსნება კორონავირუსის სამხრეთ ამერიკაში გავრცელების სიმცირე.


აფრიკაში და ინდოეთში დაავადებების მცირე რაოდენობა ადვილად აიხსნება მაღალი ტემპერატურით, ხოლო დაავადებების დიდი წილის სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში თავმოყრა (5000-ზე მეტი შემთხვევიდან 1280 - სამხრეთ აფრიკაშია) ჩინელების წარმოების და ჩაინა თაუნების არსებობით. თუმცა, ბოლოს ვნახავთ, რომ შეიძლება მთლად ასე არც იყოს.


მაგრამ, როგორ შეიძლება აიხსნას ევრაზიის კონტინენტზე ვირუსის არათანაბარი გავრცელების ამბავი?


ყველაზე უცნაური ჩემთვის იტალიის სურათია: მისაღები ამბავია, რომ ჩინელები დიდი რაოდენობით ცხოვრობენ/მუშაობენ ბერგამოში, რომ იყო ბევრი ტურისტი, მაგრამ, მაინც გაუგებარია დღევანდელი სურათი, რომლის მიხედვითაც ჩრდილოეთ იტალიაში დაავადების დიდი წილია კონცენტრირებული, ხოლო, რაც უფრო მიდიხართ სამხრეთისკენ, დაავადების კვალი სულ უფრო და უფრო მცირდება:





ჩემთვის ასევე რთული ასახსნელია საქართველოს ძალიან მცირე რაოდენობის შემთხვევა (103, 0 გარდაცვლილი), და ასევე, ძალიან მცირე რაოდენობის შემთხვევები სომხეთსა (424, 3 გარდაცვლილი) და აზერბაიჯანში (209, 4 გარდაცვლილი).


მიუხედავად იმისა, უმეტესობა მოწოდებულია ქართული ვირუსის საქმე ექიმების და მთავრობის ოპერატიულობით ახსნას, მე არ მჯერა საზღვრის ჩაკეტვის ეფექტურობის, მით უმეტეს, რომ ვიცით, რომ უკონტროლო შემოსვლის შემთხვევები იყო. თანაც, პანდემიიის პირველ დღეებში საზღვარი ისე არ კონტროლდებოდა, როგორც ახლა. ასევე, საქართველო არც ჩინელი მომუშავეების ნაკლებობას უჩიოდა, რკინიგზის ხაზების მშენებლობისას, და არც ჩინური მრეწველობის პროდუქციას.


ასევე, მიუხედავად იმისა, რომ ბნელი პროგნოზებია, ძალიან ცოტა შემთხვევაა ავღანეთში (120 შემთხვევა, 4 სიკვდილი), როდესაც მის მეზობელ პაკისტანში - 1500ზე მეტი შემთხვევაა და 14 გარდაცვლილი. ბევრი ამ და მსგავს შეუსაბამობას აღწერის სიდუხჭირეს აწერს, და ამ არგუმენტსაც აქვს არსებობის უფლება.


როგორც ზემოდ დავწერე, მაღალი ტემპერატურა და ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო აცრა, შესაძლებელია, ხსნიდეს ვირუსის შედეგებში განსხვავებას, მაგრამ არა სრულად: მაგალითად, ეს არ ხსნის რუსეთის ვითარებას, საიდანაც ურთიერთსაწინააღმდეგო ინფორმციაა, ხოლო დანამდვილებით ვიცით ის, რომ კარანტინის ზომები ყოველდღიურად მკაცრდება, არც ბელორუსიის ვითარებას, არც შვედეთის ვითარებას დ ა.შ.


ამ ფონზე საქართველო 0 სიკვდილით, სომხეთი და აზერბაიჯანი 3 და 4 სიკვდილით, ავღანეთი 4 სიკვდილით და 120 შემთხვევით, ირანის გარშემო, რომელსაც 38000 შემთხვევა და 2600 სიკვდილი აქვს, ძალიან უცნაურად გამოიყურება.

ამიტომ, ხომ არ არის რაიმე სხვა სხვაობა ამ ქვეყნებს/ხალხებს შორის, რომელიც ვირუსის ასეთ არათანაბარ შედეგებს განაპირობებს?


განსხვავება მართლაც არის, და ეს არის G ჰაპლოჯგუფის (ჰაპლოჯგუფი - არის ადამიანების გენეტიკური პოპულაციის ჯგუფი, რომლებიც იზიარებენ საერთო წინაპარს დედის ან მამის ხაზით. G ჰაპლოჯგუფი Y ქრომოსომის ჰაპლოჯუფია) გავრცელების რუკა:




როგორც ხედავთ, G ჰაპლოჯგუფის გავრცელების რუკა დაახლოებით ემთხვევა ვირუსის ე.წ. ადვილი შემთხვევების რუკას. თუმცა, ეს ეს რუკა არ არის ზუსტი, რადგან, გენეტიკური კვლევისას მასალის აღება არ ხდება ისეთი რეპრეზენტატიული სიზუსტით, როგორც მაგალითად, შინამეურნეობის კვლევისას, და მეორეც - პირდაპირ ჰაპლოჯგუფიდან გამომდინარე, შეუძლებელია იმსჯელო ადამიანების ჯგუფის ამა-თუ-იმ თვისებაზე ან იმუნიტეტზე.


დღეისათვის არსებული მონაცემებით, ქვეყნების დონეზე G ჰაპლოჯგუფის ყველაზე დიდი კონცენტრაცია საქართვლოშია (30-40%), ეთინკური და სუბ-ეროვნული ჯგუფების დონეზე - საქართველოს დასავლეთში და ასევე, ჩრდილო-დასავლეთის კავკასიაში. სომხეთში - 11%ია, აზებრბაიჯანში - 18%. ავღანეთში - ჰაზარებში ძალიან მაღალი პროცერნტია, როდესაც მათ მეზაობლად - პაკისტანში - 3%მდე.


ხედვის ასეთი კუთხე საინტერესო ინფორმაციას გვაძლევს იტალიის შესახებ: იტალიის ჩრდილოეთში G ჰაპლოჯგუფის წილი 3%მდეა, როდესაც სამხრეთში ეს წილი 10%-ს აღწევს.


თუმცა, კიდევ ერთხელ ვამბობ, შეგროვებული ინფორმაცია სტატისტიკურ სტანდარტებს ვერ აკმაყოფილებს და ამიტომ, მხოლოდ მიახლოებითად და დიდი სიფრთხილით შეიძლება ვილაპარაკოთ რაიმე დასკვნებზე და გამომდინარეობებზე.


მაგრამ, სავსებით შესაძლებელია დავუშვათ, რომ G ჰაბლოჯგუფის ადამიანებისათვის, რომლებიც 26 000 წელია რეგიონში სახლობენ და ზოგიერთი ვერსიით, ამ რეგიონში წარმოიშვნენ კიდეც, COVID-19 ვირუსი არ არის პირველი ეპიდემია, რომელთანაც მათ მოუწიათ შეხვედრა. ისევე როგორც დღეს, 26 000 წლის განმავლობაშიც შესაძლებელია ეპიდემია ჩინეთიდან გავრცელებულიყო - ყველაზე ოპტიმალური გზა დასავლეთისკენ მაშინ ცენტრალურ კავკასიაზე გადიოდა: ერთ-ერთი ვერსიით, რომ შავი ჭირის ეპიდემია (ბაქტერიული, არა ვირუსული, მაგრამ მაინც), რომლემაც 1346-1352 წლებში 25 მილიონი ევროპელი შეიწირა, ჩინეთი-ცენტრალური კავკასია-შავი ზღვის გზით გავრცელდა. ამიტომ, ასევე შესაძლებელია, რომ G ჰაბლოჯგუფის ადამიანებს აქვს სპეციფიკური იმუნიტეტი, რომელიც მსგავსი ვირუსების გავრცელებას წარმატებით ეწინააღმდეგება. და ასევე, შესაძლებელია, რომ ამ იმუნიტეტის გამომუშავება-ფლობამ გადააქცია ისინი დომინანტურ ჰაპლოტიპურ ჯგუფად ცენტრალურ კავკასიაში (ანუ, სხვა ჰაპლოჯგუფის წევრები ეპიდემიებმა დახოცა). მით უმეტეს, საქართველოს დასავლეთის სუბ-ეროვნული ჯგუფები ცნობილები არიან მალარიასთან და ჭაობის ციების წინაამღდეგ გამომუშავებული იმუნიტეტით.


გარდა ზემოდთქმულისა, ამ ჰიპოთეზის არგუმენტაციისათვის საინტერესო მხარდამჭერია 1918-1919 წლების ესპანური გრიპის გავრცელება საქართველოში: როგორც წყაროები აჩვენებენ (არაზუსტი, მაგრამ მაინც), საქართველოში ესპანური გრიპი ბევრად უფრო რბილი ფორმებით მიმდინარეობდა, ვიდრე აშშ-ში, ევროპაში ან თუნდაც ინდოეთში. ასევე, საქართველოს მოსახლეობის ზეპირ ისტორიებში ძალიან ცოტაა შემორჩენილი ამბები ესპანური გრიპით ახლობლების და ნათესავების გარდაცვალების შესახებ.



https://en.wikipedia.org/wiki/Haplogroup_G-M201#/media/File:Haplogrupo_G_(ADN-Y).PNGG ჰაბლოტიპის გავრცელების რუკა 26000 წლის წინათ. ზოგიერთი მკვლევრის აზრით, ის საქართველოს დღევანდელ ტერიტორიაზე წარმოიშვა, თუმცა ყველა მკვლევარი უთითებს მის წარმოშობის ადგილად ჩრდილო კავკასიის და ანატოლიის შუა მდებარე რეგიონს.

ასე რომ, მართალია, ამას შემდგომი ბევრი კვლევა სჭირდება, მაგრამ, შესაძლებელია დასაწყისისთვის, ძალიან ფრთხილად ვივიარაუდოთ, რომ G ჰაბლოჯგუფით მჭირდოდ დასახლებულ რეგიონებში ვირუსის ნაკლები და ნაკლებად ტრაგიკული გავრცელებაა, ვიდრე იქ, სადაც ამ ჰაპლოჯგუფის წარმომადგენელი ან ძალიან ცოტაა, ან საერთოდ არ არის.


ახლა გადავდგათ კიდევ ერთი ნაბიჯი და შევხედოთ მსოფლიოში სხვადასხვა ჰაპლოჯგუფების განაწილების რუკას:






ეს საკმაოდ უხეში რუკაა, და ჰაპლოჯგუფების გავრცელების მთელ რიგ მცირე ნიუანსებს არ ითვალისწინებს. მაგრამ, რომ დააკვირდეთ, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ პანდემიის სირთულე-სიიოლე თითქმის ემთხვევა ჰაპლოჯგუფების განაწილებას: R1b ჰაპლოჯგუფისთვის პანდემიით გამოწვეული შედეგები მძიმეა (იტალია, ესპანეთი, გერმანია, აშშ, კანადა...), და ასევე, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ იქ, სადაც ჯერ არ არის ვირუსი გავრცელებული, მძიმე შედეგები ექნება. მონღოლეთში და ყაზახეთში თითქმის ერთნაირი მსუბუქი სურათია, საქართველოში და ჩრდილო კავკასიის ნაწილში სურათი განსხვავებულია, ასევე, სიიოლის თვალსაზრისით. იაპონიაში სხვა სურათი უნდა იყოს ვიდრე დანარჩენ მსოფლიოში და ასევე - აფრიკაშიც პანდემიის სხვა სურათს უნდა ველოდოთ. ცხადია, ამას ერთვის ტემპერატურული სხვაობები, რომლებიც ამძაფრებენ/არბილებენ ვირუსის ზემოქმედებას და შესაძლებელია, კიდევ ბევრი სოციო-ბიოლოგიური ფაქტორი. ამ სურათით სავარაუდოთ გასაგებია, რატომაა რუსეთში, ბელორუსიაში და სხვა სლავურ ქვეყნებში ნაკლები სიკვდილიანობა. სავარაუდოთ, ვიმეორებ.


არ ვამბობ, რომ ეს ერთადერთი ფაქტორია, რომელიც ხსნის ვირუსის გავრცელება-არგავრცელებას, მაგრამ, ვფიქრობ, რომ ბედნიერი/უბედური შემთხვევების უკან უფრო ასეთი განაწილება უნდა იდგეს, ვიდრე დღეს შემოთავაზებული ‘წინდახედულიქვეყნები versus წინდაუხედავიქვეყნების“ ამბავი.


ისევ ვამბობ, ჰაპლოჯგუფები დაჯგუფების მოხერხებული ხერხია (ჰმ, ტავტოლოგია), და რაღაც ანტი-ვირუსული იმუნიტეტის არსებობა შეიძლება ადვილად ავხსნათ ჩინეთთან, როგორც პანდემიების ისტორიულ და პრე-ისტორიულ სამშობლოსთან სიახლოვე-სიშორით და ასევე, კონკრეტული ხალხების კონკრეტულ ტერიტორიებზე ცხოვრების ისტორიულ-პრეისტორიულ განგრძობითობასთან კავშირით.


არ ვიცი, რამდენად შეიძლება ამ ხედვამ დამაჯერებლობა მოიპოვოს, თუ, ის ისევე ჩაიკარგება დღევანდელი ჰიპოთეზების მრავალფეროვნებაში, როგორც მაგალითად, ტუბერკულოზის აცრის ჰიპოთეზა მინავლდა. მაგრამ, ვფიქრობ, რომ დამატებითი დასაბუთებების მოპოვების შემთხვევაში, ასეთი ხედვა ბევრ რამეს შეცვლის.


ამის შესახებ - შემდეგ.

19,549 views
bottom of page